西北有高楼 何必东南飞

“	Sorular? yan?tlaman?n d?rt yolu vard?r. Hangi d?rt? Kategorik olarak cevaplanmas? gereken sorular bulunmaktad?r [delikanl? gibi evet, hay?r, bu, b?yle]. Analitik (nitelikli) cevab? olup, cevaplanmas? gereken sorular vard?r [tan?mlay?c? veya terimleri yeniden tan?mlayan]. Kar?? soru ile cevaplanmas? gereken sorular vard?r. Bir kenara koyulmas? gereken sorular vard?r. Bu sorulara cevap vermenin d?rt yolu vard?r.	”
百度 新常态不仅对制定经济战略、政策有指导意义，对全党全国人民也是不可缺少的思想武装。 —Gautama Buddha, Sutta Pitaka

Bir soru i?areti simgesi.

Soru veya sual, bilgi iste?inde bulunmak i?in dilsel bir ifade ya da istek kullan?larak yap?lan bir tür ifadedir. ?stenen bilgiler i?in olumlu veya olumsuz ?ekilde bir cevap verilir.

Sorular ba?ka taraflarca bilgilerin basit bir ?ekilde ortaya ??kar?lmas? amac?yla kullan?ld??? gibi, bunlar?n ?tesinde amac? olan ba?ka soru türleri de türemi?tir. ?rne?in retorik sorular (tecahül-i arif), bir?ok durumda tart??ma ba?latmak ya da dinleyicinin konu?mada verilen mesajlar? anlay?p, anlamad???n?n onaylanmas? i?in sorulur ve genellikle cevaplamas? beklenmez. Bir?ok dilin dil bilgisine ?zel soru bi?imleri bulunur. ?rne?in ?ngilizcede "Are you happy?" (Türk?e: Mutlu musunuz?) konusu siz ve fiil olan evrilmi? bir a??klamadan ziyade soru cümlesidir. Ancak dilbilgisi ile ilgili genel kurallar olmadan da sorgulay?c? türde, ?rne?in bir zorunluluk i?eren "Bana ad?n? s?yle" ?eklinde sorular da sorulabilir.

Türleri

Sorular?n ba?l?ca kullan?m alan? konu?mac?n?n (veya yazar?n) az veya ?ok kesin bir ifade ile istedi?i bilgiyi elde etmesi bulunmaktad?r. Ancak soru di?er baz? ama?lar i?inde kullan?labilir. Sorular bir test veya s?navda, bireyin bilgisini test etmek amac?yla kullan?labilir. Ara?t?rmac?, ara?t?rma i?in cadde boyunca sorular sormas?, ?ok say?da soruya neden olabilir. (Sokratik y?ntem veya sokrat metodu)

Amac? bilimsel olan ya da bilimsel ara?t?rma i?in haz?rlanm?? ve belirli bir a????n bulunmas? amac?yla tasarlanm?? ara?t?rma sorusu, sorgulay?c? bir ?ekilde kendini ifade edebilir. Ara?t?rma sorular?, sorunun ele al?nabilmesi i?in a????n tespit edilebilece?i ?ekilde haz?rlanm?? ?zel sorulard?r ve akademik topluluk i?in uygun bir dille ifade edilmi?tir. Bu sorgulay?c? ifadeler neticesinde elde edilen yan?tlar akademik bir konuda inceleme, bir dizi ?al??ma ya da tüm ara?t?rma program?n? s?n?rland?ran hizmetlerin ba?lat?lmas?/sona erdirilmesinde kullan?l?r.

"E?ini d?vmeyi b?rakt?n m??" ?eklinde varsay?ma dayanan ve ?nceden anlam yüklenmi? sorular da sorulabilir. Bu soru ?ekli ?aka amac?yla veya hedef kitleyi mahcup etmek amac?yla kullan?labilece?i gibi istekli ?ekilde iddiada bulunuan bu soru türü ile daha fazla bilgi lde edilmesi ama?lan?yor olabilir.

Sorularda sanat, edebiyat ve e?itim eserleri ba?l?k olarak kullan?labilir. Bunlara Leo Tolstoy'un k?sa ?yküsü "How Much Land Does a Man Need? (Rus?a: Много ли человеку земли нужно?)", William Frederick Yeames'in "And When Did You Last See Your Father?" adl? ya?l? boya tablosu, 1991 yap?m? film olan "What About Bob?" ile Joseph Jordania'?n akademik bir ?al??mas? olan "Who Asked the First Question?" ?rnek olarak verilebilir.

Sorular?n ?e?itli türleri bulunmas?na kar??n bi?imleri dilbilgisi ile yap?land?r?lm??t?r ve farkl? kaynaklarda kategorize edilirken, bu kategorizasyonlar yaln?zca türlerin grupland?rmas? olarak yap?lm??t?r. Soru ?e?itleri bu makalede iki tür olarak grupland?r?lm??t?r.

Amac?na g?re

Ara?t?rma projeleri i?in haz?rlanan sorular baz? sistemlere ayr?lm??t?r. Bunlar;

• Tan?mlay?c? sorular?n ?ncelikle ilk amac? baz? ?eylerin veya süre?lerin varl???n? a??klamakt?r.
• ?li?kisel sorular, iki veya daha fazla de?i?ken aras?ndaki ili?kilere bak?lmas? i?in tasarlan?r.
• Nedensel sorular, baz? de?i?kenlerin bir veya daha fazla sonucun de?i?kenlerini etkileyip, etkilemedi?inin belirlenmesi amac?yla kullan?l?r.

Ara?t?rmalar?n amac? i?in haz?rlanan sorular genellikle kapal? u?lu soru (veya yaln?zca kapal? ya da dikotom (ikili, iki ??kl?)) olabilece?i gibi yaln?zca evet/hay?r se?eneklerinin bulundu?u ya da daha fazla se?ene?in oldu?u (?oktan se?meli veya ?ok se?enekli) ve bu se?eneklerden yaln?zca birinin se?ilmesine dayanan liste sorular? olabilir. Bunlar ile birlikte genellikle bir say? ile kavram aras?nda ba?lant? kurulmas?n? sa?layan (1= Il?ml?, 2= ?iddetli, 3= ... gibi), nicel seviyenin ?l?ülmesi ve hakk?nda bilgi sa?lanabilmesi amac?yla nominal sorular da bulunmaktad?r. A??k u?lu ya da a??k sorular cevap verenin bir konu üzerinde bilgi ve g?rü?lerini daha fazla sunabilmesine olanak sa?lar. Kapal? ve a??k u?lu sorular?n kullan?m alanlar?ndaki farkl?l?klar i?in i? g?rü?meleri ?rnek olarak verilebilir. Anketlerde s?kl?kla eleme (niteleyici) sorular i?erir. Bu tür sorulara ayn? zamanda filtre soru veya beklenmedik soru ad? da verilir. Bu tür sorularda cevap verenin grup sorular?n ard?ndan ankete devam edip, etmek istemedi?inin belirlenmesi i?in sorular da bulunur.

Bir e?iticinin kullanabilece?i baz? soru türleri, Bloom taksonomisinde e?itim hedefleri olarak listelenmi?tir. Test etmek ve te?vik etmek amac?yla tasarlanm?? baz? sorular ?unlard?r;

• Bilgi: Kim, ne, ne zaman, nerede, neden ve nas?l bilgilerini a??klay?n?z?
• Kavrama: Tekrar anlat?n?z.
• Uygulama: Nas?l ... ili?kin bir ?rnektir?; Nas?l ... ile ili?kilidir?; Neden ... ?nemlidir?
• Analiz: ... k?s?mlar? veya ?zellikleri nelerdir?; ... neye g?re s?n?fland?r?l?r?
• Sentez: ... neden sonucunu ??karmal?y?z?; ... hangi fikirleri ekleyebilirsiniz?; ... yeni tasar?m? nas?l?; ... nas?l birle?tirilebilir?; ... i?in ne gibi ??zümler ?nerirsiniz?
• De?erlendirme: ... buna kat?l?yor musunuz?; ... hakk?nda ne dü?ünüyorsun?; ... i?in en ?nemli ?ey nedir?; ... ?ncelik s?ras?na g?re yerle?tirin.; ... hakk?nda nas?l karar verirlerdi?; ... kriterlerinden hangi kriteri de?erlendirme i?in kullanabilirsiniz?

McKenzie'n?n "Questioning Toolkit" listesinde 17 soru türü listelenmi?tir ve dü?ünürler bu türlerin birle?imi ve orkestrasyonunun gerekti?ini dü?ünmektedirler. Bu soru türü ?rneklerinde kaba sorular, g?rünü?te alakas?z ve kuramsal sorular da bulunur. Tüm bunlar ile birlikte sorular baz? ?evrelere g?re mant?ks?z veya yanl??lara dayal? olabilir. (?rne?in "Neden kedilerin ye?il kanatlar? vard?r?").

Dilbilgisi bi?imine g?re

Bir ifadenin do?ru olup, olmad???n?n sorulmas? i?in sorulan sorulara evet-hay?r sorular? (veya kutup sorular?) ad? verilir ve prensipte bu sorulara "evet" ya da "hay?r" (veya di?er dillerde benzer s?zcükler) ?eklinde yan?t verilir. Buna ?rnek olarak; "?eker kabul ediyor musun?", "Onlar inanm?? m?d?r?" veya "Ben Dünya'n?n en yaln?z insan? m?y?m?" verilebilir.

Evet-hay?r sorular?na benzer bir ba?ka soru türü ise cevap verenin evet" veya "hay?r" ?eklinde cevap vermesi tasarlanmam?? olan alternatif (veya se?meli soru) sorular vard?r. Bu sorular "Bal?k veya kuzu ister misiniz?" ya da "?rlanda, Galler veya ?ngiltere'yi destekliyor musunuz?" ?rneklerinde oldu?u gibi iki veya daha ?ok alternatif cevap sunarlar. Bu sorular i?in beklenen yan cevap alternatifleri olarak "ikisi de" ya da "hi?biri" gibi cevaplar? da al?nabilir ki, bazen anket formlar?nda bunun i?in haz?r se?eneklerde bulunabilir. Ayr?ca bu sorular?n evet-hay?r sorular?na benzemesinin bir nedeni bazen yaln?zca "evet" ve "hay?r" cevaplar?n?n verilebilecek olmas? ya da yanl?? anlama veya espri ama?l? olmas?ndan dolay?d?r.

Dilbilgisi ba?lam?na g?re bir di?er soru türü ise soru kelimelerinin kullan?ld??? (evet-hay?r sorular? d???nda) sorulard?r (veya kutupsal olmayan sorular). Ne zaman, hangisi, kim, nas?l, nerede vb. soru kelimeleri ya da soru s?zcükleri ile elde edilmesi istenilen bilgiler sorgulay?c? kelimeler kullan?larak sorulmu? olur. Türk?e gibi baz? dillerde soru kelimeleri cümle i?erisinde farkl? yerlere ta??nabilir. Ancak ?rnek verecek olursak, ?ngilizce dilinde bu tür sorular genelde wh ile ba?lad???ndan dolay? bunlara wh-sorular? ad? verilir ve bu dildeki soru s?zcüklerinin yerleri genellikle sabit olur. Soru kelimeleri bazen gazetecilik veya ?e?itli soru?turmalarda ya da ara?t?rmalarda ba?lamsal at?f sorular? olarak kullan?l?r. Bu kullan?m türüne genelde 5n1k ad? verilir ve daha kolay anla??labilmesi i?in bu k?saltma ile kullan?l?r. K?saltman?n a??l?m? ise ne, ne zaman, nerede, nas?l, neden ve kim sorular?n? i?erecek ?ekildedir.

Etiket sorusu veya u? ya da kuyruk sorular?n?n, soruya bir bildirim veya sorgulay?c? emir kipi eklenerek b?lünmü? bir yap?s? vard?r. Bu soru türüne "Hakl?s?n, yumurtay? hat?rlad?m" veya "Bugün so?uk. ?yle de?il mi?" ?eklinde ?rnekler verilebilir. Etiket sorulara da yaln?zca "evet" ya da "hay?r" cevaplar? ile yan?t verilebilece?i gibi farkl? yan?tlarda verilebilir.

Bunlar?n yan? s?ra dolayl? (??kar?mc? soru olarak da bilinir) ya da dolays?z (ayn? zamanda do?rudan soru olarak da bilinir) sorular bulunmaktad?r. Dolayl? sorularda soruyu soran elde etmek istedi?i bilgiyi a??k bir ?ekilde de?il de ?e?itli g?rü?leri savunarak veya ?ne sürerek sorar. Dolays?z sorularda ise soruyu soran elde etmek istedi?i bilgiyi cevap alaca?? ki?i veya kitleye a??k bir ?ekilde sorar. Dolayl? soruya ?rnek olarak "benim anahtarlar?m?n nerede oldu?unu da sor" verilebilir iken dolays?z soruya verilebilecek ?rnek "benim anahtarlar?m nerede acaba?" ?eklindedir.

Dilbilgisi

Cümlelerde, sorgulay?c? cümleciklerin ayr?lmas? i?in s?z dizimi kurallar? ve ?l?ü tekni?i kullan?labilir. S?z dizimi kurallar?nda cümlelere soru kelimelerinin eklenmesi veya kelimelerin farkl? yerlere ta??nmas? neticesinde olu?an dilbilgisi de?i?iklikleri ifade edilmektedir. ?l?ü tekni?inde (aruz) ise cümlenin veya cümledeki bir kelimenin s?yleni?i esnas?nda ger?ekle?tirilen farkl? tonlama cümleyi soru cümlesi haline getirebilir.

?ngilizce, Almanca ve Frans?zcan?n yan? s?ra di?er baz? dillerde sorular ayr? bir evrilmeye sahip kelime s?ras? ile yaz?lmal?d?r. ?rne?in "Sen so?uksun" ve ard?ndan "ü?üyor musun?" ?eklinde fiilden ?nce konu cümlesi eklenir. Ancak yaln?zca ?ngilizcede fiillerin belirli s?n?flarda olanlar? (bunlara yard?mc? veya ?zel fiiller ad? verilir) bazen yard?mc? bir -do, -does eklenmesini gerektirebilir. B?ylece cümlede bir nevi ters ?evirme (inversiyon) ger?ekle?mi? olur. Buna "He sings" (O s?ylüyor) → "Does he sing?" (O mu s?ylüyor?) ?rne?i verilebilir.

Baz? dillerde evet-hay?r sorular? i?in bir sorgulay?c? olarak ekler kullan?labilir. ?rne?in Mandarin dilinde 吗 (ma), Japoncada か (ka) ve Leh?ede czy buna ?rnek olarak verilebilir.

Tonlamalar ile soru haline getirilen kelimeler genellikle cümlenin sonunda veya sonuna yak?n yerde yer al?r. ?ngilizcede bu ?zellik evet-hay?r sorular? i?in olu?urken soru dilbilgisi bi?imlerinin bulunmad??? cümleye d?nü?ebilir. Ancak yine de soru bilginin ortaya ??kar?lmas? amac?yla olu?turulmu?tur. ?ngilizceden buna ?rnek olarak "You're not using this?" (Bunu kullanm?yorsunuz, de?il mi?) ?rne?i verilebilir.

Latin, Kiril veya di?er baz? alfabelerde, cümlenin sonuna eklenen soru i?areti ile cümlenin soru cümlesi haline gelmesi sa?lanabilir. (?spanyolcada ise ? ters bir soru i?areti, soru cümlesinin ba??nda yer al?r. ?rne?in; "?Cómo está usted?" (Nas?ls?n?) gibi) Bu ?zellik yaln?zca tonlamalarda kullan?lan cümleler ile s?n?rl? de?ildir. Ayn? zamanda baz? cümleler pragramik fonksiyonlar g?sterebilir.

Yan?tlar

Bir soruya verilen en tipik yan?t, soru soran taraf?ndan aran?lan bilgi i?in sa?lanan cevapt?r. Bu cevap basit bir "evet" ya da "hay?r" kelimelerinden olu?abilece?i gibi daha karma??k yan?tlar da soruya kar??l?k verilebilir. Soruya verilen cevaplar her zaman do?ru olmayabilir. Hatta cevaplar sorunun yanl?? veya do?ru olmas?na g?re de de?i?iklik g?sterebilir. Bunlar?n yan? s?ra sorulan bir soruya cevap vermede yetersizlik ya da isteksizlik de, soruya verilebilecek bir yan?t olarak say?l?r.

"Senin ?al??man gerekmiyor mu?" ?rne?indeki gibi kendini ifade edi? bi?imi ?ekliyle olumsuzluk i?eren cümlelere "negatif sorular" ad? verilir. Verilecek cevab? negatif olmayan belirsiz sorular kar??s?nda, soru cevaplayan taraf?ndan standart bi?imde onaylanmayabilir. Bu tür sorular kafa kar??t?r?c? olabilece?inden dolay? verilecek yan?tlardaki ifadelerde farkl? olacakt?r. Baz? durumlarda ise hem "pasaportun var m??" hem de "bir pasaportun yok mu?" sorular?n?n her ikisinde de oldu?u gibi g?rünü?te düzgün bir ?ekilde sorulmu? soruya verilecek cevap "hay?r" olacakt?r. Japoncada bu belirsizlikten ka??n?l?r. Bu nedenle Japoncada bu sorular i?in verilecek olan "hay?r" cevab? asl?nda "benim bir pasaportum var" olarak anla??lacakt?r.

Frans?zca "si", Almancada "doch" veya Danimarka ile Norve? dillerinde kullan?lan "jo" gibi baz? dillerde olumsuz sorular?n olumlu bir ?ekilde cevaplanmas? farkl? par?alar kullan?lmaktad?r. Asl?nda bu par?alar ?eli?kiyi ifade etmek i?in bir ara? olarak kullan?l?rlar.

??renme

Sorular ara?t?rarak ??renmenin en temel a?amas?nda kullan?l?r. Bilimsel y?ntemde bir soru genellikle ara?t?rman?n temelini olu?turur ve g?zlem ile varsay?m safhalar? aras?nda bir ge?i? olarak kabul edilebilir. Her ya?tan ??renciler veya ??renmeye merakl? ki?iler kendi ??renme sorular?n? kullan?rlar ve ??renenler ara?t?r?labilir sorular? olu?tururlar. B?ylece sorgulama becerilerini geli?tirirler ki, bu e?itimin ana b?lümünü olu?turur. Bir ??retmen ya da ??retici, Sokrat y?nteminde oldu?u gibi (ya da Sokratik metod) ??renciye do?rudan bilgi vermeden ??rencinin do?ru bilgiyi hat?rlamas?na ?nderlik ederek ayn? zamanda mant?ksal sonu?lar? (elbette bunlar ayn? zamanda cevaplard?r) olu?turmas?na yard?mc? oluyor olabilir.

Sorular e?itimde ??rencilerin bilgilerinin de?erlendirilmesi amac?yla yayg?n ?ekilde s?navlar ve e?itimde kullan?lan bir ara? g?revini de üstlenir.

Felsefe

Felsefi sorular ger?e?e dayal? sorular de?ildir, kavramsald?r. Bunlar?n i?inde tam olarak bir ba?kas? taraf?ndan cevap verilemeyecek sorular da bulunur. Felsefe insanlar?n kendi Dünya'lar?na ve hayatlar?na yans?yan ortaya ??km?? sorular ile ilgilenir. Bu felsefi sorular uygulamada "?tenazinin hakl? bir gerek?esi var m??" veya "Devletin pornografi ya da tütün i?eren tüm reklamlar? sansürlemeye hakk? var m?d?r?" ?eklindeki sorulardan olu?abilir.

Di?er felsefi sorular ise daha ?ok teoriktir ve ?o?unlukla bu tür sorular dü?ünme yolu ile ortaya ??kar. Sonu? olarak felsefi sorular tipik olarak kavramsal konulardan olu?ur ve yaln?zca listelenir. Her sorunun a??klamas? esnas?nda bir ifade ya da ba?ka bir soru ortaya ??kar.

K?keni

E?itilmemi? maymunlar Kanzi, Washoe, Sarah ile di?er baz?lar?na hareketler ve ileti?im ile di?er g?rsel bi?imlerin kullan?m? konusunda geni? dil e?itim programlar? uygulanm??t?r. Yap?lan testlerde karma??k soru (kim, ne, nerede gibi soru istekleri dahil olmak üzere) ve istekleri yan?tlamakta olduk?a ba?ar?l? olmalar?na ra?men sorulan soruyu anlad?ktan sonra kendilerinin herhangi bir soru sormad?klar? tespit edilmi?tir.

Ayr?ca bak?n?z

• Soru i?areti
• Soru eki

Kaynak?a

?zel;

Genel;

• Wikipedia'daki Question makalesinin 7 Haziran 2016 tarihli sürümü.